« NDI UMUNYARWANDA » : INGENGABITEKREZO Y’ INGOMA KARINGA (IGICE CYA I).

29 septembre 2015

Politiki

Mu iteraniro rya IRYD GLOBAL YOUTH CONVENTION ryabereye Montreal ku wa 27 Nzeri 2015 havuzwe byinshi mu bijyanye no gucengeza amatwara ya RPF, ariko ku bw’ umwihariko Ministri wa local government; Francis Kaboneka, yahawe umwanya wo gusobanura politiki ya “Ndi Umunyarwanda”, aho yatangiye agira ati; “Ndi umunyarwanda” ni imbaraga ni “identity”.
Ministre Francis Kaboneka ni uwicaye hagati

Ministre Francis Kaboneka ni uwicaye hagati

Francis avuga ko abanyarwanda bahoranye Identity (Ubunyarwanda), ariko bakaza kuyitakaza, ariko bagezaho barayigarura muri 1994.

Akomeza avuga ngo u Rwanda rumaze imyaka 1000 rukaba rwari rushingiye ku nzego (Institutions) zirimo: Ubwami (Monarchy), Ubwiru (constitution), Imyivugo cyangwa imigani (Media, Ingabo (Army), akaba ari byo byagengaga u Rwanda mbere y’ ubukoronize. Akomeza avuga ko U Rwanda rutandukanye n’ ibindi bihugu kuko mu Rwanda  ariho honyine hari abaturage bose bavuga Ururimi rumwe.

Ministri Kaboneka akomeza ashimangira icyo yise “decentralized Governments”, ari byo Intara. Nukuvuga ko buri ntara ifite ubukungu bwayo, ingabo zayo ..Akaba abona ko kuri we ibyo atari bishya, kuko cyera ku ngoma ya cyami hariho Abatware, bagengaga ingabo zabo, n’ ubukungu bwabo byari bishingiye ku Buhinzi n’ ubworozi.

Abo bose bari munsi y’ u Bwami, umutware w’ ubutaka afite abantu be, uw’ umukenke (Ubworozi) nawe ari uko. Icyo bishaka kuvuga rero nuko cyera hari abatware bari bafite abagaragu (Abahutu) mu turere twabo bagenga, bafata amaturo y’ abahutu baruhiye, bashora inka zabo mu mirima y’ abahutu igihe bashakiye, bagenga imibereho ya buri munsi yabo.

Yemeza ko mbere y’ uko Abakoronize baza U Rwanda rwari igihugu, ko bitari nka Congo cyangwa Tanzaniya byari uturere tutagiraga ubuyobozi. Yemeza ko ibindi bihugu byose uretse U Burundi, byabaye ibihugu nyuma ya 1962, ubwo ibyinshi byabonye ubwigenge ku Bazungu. Ibi ni ukubeshya kubera ko hahozeho ubwami mu Bushi, Karagwe, Buganda…

Akomeza avuga ko Abakoronize baje bakabiba imbuto y’ amacakubiri ari byo byatuzaniye ibibazo, ariko natwe abanyarwanda twagizemo uruhare. Francis atangirira amateka mu myaka ijana ishize gusa, akirengagiza ibyabaga mbere y’ umwaduko w’ abazungu. Ntavuga Abami b’ abahutu babayeho, ntavuga iyicwa rya Mashira umwami wa nyuma w’ abahutu.

Ntavuga shiku n’ uburetwa byari byaratumye Abahutu benshi bahungira mu majyaruguru, Ntavuga abahutu bigometse ku butegetsi bwa cyami nka Rukara rwa Bishingwe, ntavuga iby’intambara y’Abega n’Abanyanyiginya ku Rucunshu, ari nayo jenoside ya mbere yabaye mu Rwanda; ahubwo akomeza kwenyegeza “Ubwiza bw’ ubwami bw’ abatutsi” we yita ubw’ abanyarwanda.

Yerekana ikarita y’ uko u Rwanda rwahoze rungana, ngo iyo akaba ariyo “Projet y’ ubunyarwanda”. Ashimangira ko iyi “project” yubatswe n’ ubunyarwanda. (Ndi umunyarwanda), ikaba yarasenyutse, biturutse ku mpamvu nyinshi zirimo kwanga “ubunyarwanda”.

Iyi karita yerekana uko u Rwanda rwanganaga cyera

Iyi karita yerekana uko u Rwanda rwanganaga cyera

Njye hano nkaba navuga ko ariyo twita “Empire Hima Tutsi y’ iki gihe”. Kuko ubwo bunyarwanda bumaze kuvaho, yaba Mbonyumutwa, Kayibanda na Habyarimana nta wongeye kwirirwa ateza intambara ngo aragura u Rwanda. Ahubwo bibanze ku mubano mwiza n’ abaturage, byatumaga nta mipaka igaragara kubera ubwisanzure n’ amahoro byari Bihari.

Akurikizaho ilisiti y’ amoko agera kuri 18, ngo yose y’ abanyarwanda ariko Abakolonize bakaba baraje bakayahindura mu moko atatu gusa ngo tuzi uyu munsi ariyo Abahutu, Abatwa n’ Abatutsi. Nuko Bamporiki wari inyuma ye yihakana ubuhutu ngo ni Umusinga, binyibutsa wa mugabo wagize ati « we ni umusinga w’ umushyingirabami ».

Francis akomeza avuga ko muri “Genocide” abantu bishe abantu kubera amazuru…, kandi ngo wenda bari ubwoko bumwe muri ariya 18. Ariko arakomeza akivuguruza aho azana inyandiko ya Musenyeri Class aho yavuze ko kuba Umututsi byari bishingiye ku Bukungu. Ati « abari abatware bafite inka nyinshi bitwaga abatutsi ».

Francis akomeza kuvuga amateka ye, abaza abari bicaye aho niba bazi “Kwihutura” icyo aricyo. Aho umuhutu yarekaga kuba umuhutu, ngo akaba umututsi bitewe n’ ubukungu yagize agabiwe n’ umwami cyangwa umutware w’ umututsi. Arongera azana indangamuntu ebyiri, iyo ku Bukoronize, niyo hanyuma, iy’ ubukoronize yashyiragamo amoko avuye muri ariya 18, ariko Francis aranga akomeza gushinja abazungu ko aribo bazanye iby’ Amoko atatu. Nuko ashinja Repubulika ko yashyize ubwoko mu irangamuntu, akaba ariko abanyarwanda twatakaje “Ubunyarwanda”.

Yerekenye ifoto ubwo amashyaka yatangiraga muri za 1959-1960, abantu bigaragambya, avuga ko aribwo abanyarwanda batangiye kucikamo ibice. L’UNAR isaba ubwigenge mbere ya byose. Abahutu bavuga bati turashaka Demokarasi, ariko ashimangira cyane ibyari byanditse ku byapa byavugaga ngo “Harakabaho Ububirigi”. Akongera ati nguko uko twataye “Ubunyarwanda”. Ati « umwe yagiye muri L’ONU, undi mu Bubirigi ». Francis akemeza ko twari twiyemeje ko tutishoboye nk’ Abanyarwanda.

Francis amaze kuvuga ayo yose, aba ageze ku ngingo n’ igihe cy’ amateka gikomeye cyane, igihe uwari Umwami icyo gihe amaze gupfa muri 1959. Francis yagize ati “NIbwo ingengabitekerezo ya Genocide yatangiye Kwigishwa”. Francis avuga ko icyo gihe Gitera yabwiye umwami Rudahigwa ngo kuri umwami uganje w’Abatutsi reka nanjye mbe umwami w’ abahutu. Ibyegera bya Rudahigwa bibwira Rudahigwa biti, « ariko uwakwica Gitera »? Ngo ariko kubera ko Rudahigwa yari umuhanga cyane, abwira ibyegera ko kwica Gitera atari wo muti, ahubwo bagomba kwica ikibimutera. Nkaba nibaza nti ako gaco k’ ibyegera by’ umwami kumvaga ko kagomba kwica Gitera kuko asabye kugabana ubutegetsi, gutegura Genocide kuruta uko ni ukuhe? Gushaka kwica umuntu umujijije ibitekerezo bye, bitagambiriye kwica, ahubwo gusaranganya mu mahoro.

Francis Ashimangira iyo ngingo ko Genocide yatangiye 1959, avuga amazina y’ abayitangiye aribo twe twita intwari zacu.

  1. Gitera n’ amategeko 10 y’ abahutu
  2. Kayibanda wavuze ko Abanyarwanda batandukanye (Hutu/ Tutsi)
  3. Prefet NKeramugaba: Umwanzi Uturimo (Enemy within)
  4. Bicamumpaka : Wavuze ko PARMEHUTU ari ingengabitekerezo

Ku byerekeye amategeko ya Gitera, Francis yayagaruye ashaka kuyasobanura uko atari ariko biranga bimunanira kuyaharabika.

  1. Guhera ubu emera kandi wizere Imana gusa, ntuzongere kwemera cyangwa kwizera Umututsi
    1. Iri tegeko, yashatse ngo kurigereranya n’ itegeko rya mbere mu ba Kristu, ariko arajarajara, bimuyobera kuriharabika, ngo kuko byenda gusa. Ahubwo aha, nkaba naha Gitera amashyi kuko yemeraga Imana, kandi ashaka ko abaja n’ abagaragu b’ abahutu nabo bakurikira, kugirango bibohore.
  2. Ntuzigere kongera kwirahira umututsi yuje ubwangwe
    1. Umuco wari uhari wo kwirahira abatware n’ abami nkaho ari bo Mana, Gitera yawubonyemo ubujiji “Alienation”. Nta kibi iri tegeko ryerekana cyangwa ryigisha, utasanga mu mibereho y’ abantu ku isi yose barwanira kwibohora
  3. Ntuzigere ujya inama nawe, kamere y’ umututsi ni umushukanyi.
    1. None se aha ntitwabyiboneye mu mishyikirano ya ARUSHA?
    2. Muzabaze Twagiramungu Faustin nandi majyogi yuzuye I Burayi uko byabagendekeye
  4. Ntukagire umubano nawe: Kubana n’ umututsi ni ukwiyubikaho urusyo
    1. Nanone muzabaze MRND muri politiki y’ ubumwe n’ amahoro, abacuruzi nka ba Kajeguhakwa, Rwigara, n’ abandi bari barinjiye mu mariri ya Repubulika ya kabiri uko bayigenje
  5. Uhora Umututsi inabi yagize, Nta mututsi wasigara mu Rwanda. Guhora si byiza. Ariko kwirwanaho aguteye birateganyijwe mu mategeko yose
    1. Ikibi aho Gitera yavuze ni iki?. Ahubwo ko iyo abahutu baza kumva Gitera kare kose wenda imitwe yari gutekereza. None ubu abahutu benshi bahisemo kwiyicarira, ngo intwaro bazigendere kure, ngo nibwo bwenge. Ibyo ni “Ndi umunyarwanda”. Aho umuhutu agomba gucungira ku mututsi no mu mutekano we.
  6. Ntuzasambane n’ abatutsikazi kubarongora ntibibujijwe, kubajajabamo nibyo mwaku, cyangwa kutwiyomekaho nk’ uburondwe
    1. Ntawe uyobewe Abategetsi b’ abahutu biroshye mu bagore b’ abatutsikazi bataye ingo zabo, ko biri mu byatumye u Rwanda rugwa mu icuraburindi.
    2. Francis aravanganganga ibintu abeshyera Gitera ngo arimo aririnda, avuga ko kubarongora nta kibazo, kuko yari amufite. Uyu Francis rero witiranya uburaya no kurongora, akomeza avuga ko Gitera ashaka kwiharira ibyiza ariko akabuza abandi. Iki nacyo ni ikinyoma kuko abatutsikazi si bo bagore beza gusa.
    3. Abatutsikazi barongowe n’ abahutu barahari kandi uwari ku isonga ni Kayibanda, umugore we akaba yaramukunze mu byago no mu byishimo.
  7. Ntukabeshye nk’ umututsi: Ahubwo jya uvuga ukuri kose. Amayeri y’ umututsi jya uyatangaza yose
    1. Ibinyoma nka “Genocide yahitanye millioni y’ abatutsi batageraga ku bihumbi maganatatu”
    2. Ibinyoma nko kwemeza ko Habyarimana atahanuwe na RPF, ahubwo yahanuwe na Agathe, umogore we…Ibyo n’ ibindi byinshi nko kuvanga Amateka Francis yakoze kuri uwo munsi muri Canada, bigomba kwamaganwa.
    3. Reka ntere mu rya Gitera, ntabwo mu kwibohora, abahutu bagomba kugendera ku binyoma, ahubwo bagomba kurwanira ukuri, uko kwaba kuryana kose, uko byaba bikomeye kose.
  8. Ntuzibe nk’ Umututsi: musyigiginzo yibe, N’ aba ari nawe ukore abeho
    1. Abari mu Rwanda muzi aho babageze babiba na politiki y’ agaciro. Bababeshyera kugirango batware ibyanyu ngo mwakoze Genocide.Murebe uko bogogoje Congo, none n’Uburundi barabushaka.
  9. Kurarikira Abagore babo cyangwa abakobwa babo ni inabi. Nta kimero barusha abacu; Ahubwo babarusha ingeso nyinshi zitari nziza
    1. Nta bwoko buruta ubwiza ubundi. Abahutukazi, Abatwakazi n’ andi moko isi yaremye, umugabo arongora umugore we mwiza mu maso ye.
  10. Ntukararikire iby’ abandi nk’ umututsi; Kurarikira kwe ni cyo cyorezo cyadutsembye
    1. RPF imaze gufata u Rwanda muri 1994, ngo babohoje Gasabo yabo, nta gihe cyashize baba bambutse muri Congo, bica biba. Kabila ababwiye bati nimutahe baranga ahubwo Kabarebe aba Ministri w’ ingabo wa Congo mu gihugu cy’ abandi. Ubukungu bararikiye bwazanye intambara yishe abantu barenga millioni umunani, na nubu ikibica kubera irari ry’ ubukungu n’ ubwatsi bwa Congo

Umwanzuro wa Gitera: Mpendahende, mpendubwenge, cyangwa sohoka ninjire by’ umututsi ni umwaku uteye ubwoba. “Baragatsindwa I Rwanda”.

Ariko ndagira ngo mbwire abahutu bahorana , imisaraba n’ amashapure mu ntoki nk’ impamvu zo kutirwanaho, batibwirako itegeko rya mbere Gitera yavuze, ritabwiraga abahutu ngo bajunjame. Oya, ahubwo mbere y’ ayo mategeko njye nakwita “Inzira yo Kwibohora” Gitera yavuze ati: “Mwice ku ngoyi ya rusumba”…bivuga ngo “Mwibohore, muve kuri Karinga, murwane muce iyo ngoyi mbi ibashyira hasi”.

Ariko iyo Francis abivuga hano, wagira ngo Gitera yakoze ishyano. Kuri uyu mugabo Francis, “Kwibohora kw’ abahutu ni ishyano”, ni ugusenya “Ubunyarwanda” . Ariko burya ubeshya ntatinda kwivamo, Ministri Francis avuga aya mategeko, ngo yaje no kuvugururwa na Kangura aho RPF itereye, ngo yose ashingiye ku y’ Imana, akaba ari ukuvuga ko ngo Abahutu bayigishijwe na Musenyeri Class. Ese ikibi cy’ayo mategeko cyaba aruko ashingiye ku Mana?. Ese amategeko ya “Ndi Umunyarwanda” ashingiye kuki?

Abahutu bagomba kumenya ko kwemera ibiri muri iyo bibiliya ya Karinga, ari ukwemera ko bagiye kuzajya babyarira uburetwa bw’ abatware n’ abami b’ abatutsi. Bagomba kumenya ko Abatutsi b’ abirasi nka Francis, bagoreka amateka y’ abatuzaniye U Rwanda rwa twese, U Rwanda abahutu bareshya n’ abatutsi n’ abatwa. Kuba Gitera yaravuze kuriya, nta kintu na kimwe kibi kirimo, ahubwo mutangire mumwige neza wenda mwamenya icyo muzira.

Ku batutsi mwemera “Ndi umunyarwanda”, iyi politiki ibashyira hejuru y’ abana b’ abahutu. Irata ubwicanyi n’ ubujura mukorera Abahutu n’ abaturanyi. Ariko mugomba kumenya ko amaherezo, iyo wegetse umuntu mu Nguni, akugarukira mu nzira itari nziza. “Ndi Umunyarwanda “ irahembera inzangano zari zarakemuwe na demokrasi.

Ntabwo muzahindura abahutu bose ibicucu, ahubwo muzahinduka byo nimukomeza kwemera ko “Ndi Umunyarwanda” ikomeza kuba bibiliya yanyu. Ndi Umunyarwanda izateza imvururu n’ imyivumbagatanyo mu karere k’ ibiyaga bigari byose, nkandi namwe ntizabasiga amahoro.

Uku kubeshya no kurata ubutwari bwa cyami ko bwahanganye n’ abakoloni ni ibinyoma bigamije kubeshya abana b’ abanyarwanda. Abazungu bakiza mu Rwanda bihutuye gutegekana n’ Abatutsi b’ abami mu gukandamiza Abahutu. Mwese muzi Rukara rwa Bishingwe n’ Umupadiri Rupiyasi. Niba nyuma bamwe mu bazungu barabonye akarengane k’ abahutu bagasaba impinduka, I Bwami bakitera hejuru, ntibivuga ko abazungu batategekanye nabo kuva 1900 kugera 1959.

Politiki ya “Ndi umunyarwanda” ni kuvuga ko u Rwanda ari igihugu Umututsi ari umutware wica agakiza, Umuhutu akaba umugererwa utagira ijambo mu miyoborere y’ igihugu, n’ igabanywa ry’ umutungo wacyo. Ministri Francis yavuze ko “Ndi umunyarwanda yahozeho, ikaza kuvaho (1959), none ikaba yaragaruwe na RPF (1994)”.

Igihugu kigengwa na politiki ya “Ndi umunyarwanda” nta mipaka kigira, ariyo karita yerekanwe na Francis, aho umwami w’ umututsi yari ashinzwe gutera yica abaturanyi be ngo yagure U Rwanda. Niyo mpamvu mubona baravuye I Bugande, bakamanuka mu Rwanda, bakambuka Kongo, na nubu bagihanyanyaza. Muri iriya nama barimo hari n’uwavuze ko bazategeka isi yose!

Abirirwa bavuga Kagame rero baribeshya. Yego Kagame niwe ufite igitabo cya « ndi umunyarwanda » ariko Kagame siwe mwanzi. Nkuko Rudahigwa yabivuze, Mwishaka kwica Kagame, ahubwo mwice ikibimutera. Politiki ya « ndi umunyarwanda » igomba kurwanywa hakoreshejwe ingufu zose. Abavuga ngo bari muri opposition niba batarwanya “ndi umunyarwanda”, abagendana nabo murata igihe.

Muri Kamarampaka abaturage bihitiyemo kuvanaho ubwami (Ndi Umunyarwanda). Gutekereza ko abanyarwanda baba abahutu, abatwa cyangwa abatutsi bagomba kugendera kuri “Ndi umunyarwanda” (Ubwami), ni ugusubiza u Rwanda mu icuraburindi bari bamazemo imyaka amagana.

 

Jean Paul Romeo Rugero

Ikazeiwacu.fr

Source: